Niniejszy materiał ma na celu pomoc osobom, które w trakcie korzystania z Internetu spotykają się z nękaniem ze strony anonimowych użytkowników sieci.

Potoczne rozumienie pojęcie stalkingu sprawia, że przestępstwo stalkingu nie jest poprawnie rozumiane. Często za czynność stalkowania rozumie się samo przeglądanie cudzego profilu na Facebooku, Instagramie, czy dodawanie komentarzy, reakcji pod zdjęciami, ewentualnie sprawdzania zainteresowań danej osoby lub czynności jakie dana osoba wykonuje i następnie udostępnia w sieci.

Charakterystyka

Sam stalking jest dość nowym przestępstwem i pojawił się w kodeksie karny dopiero w 2011 r. reguluje go art. 190a kodeku karnego. Przestępstwo to często jest określane jako przestępstwo doby komunikacji elektronicznej a związane jest to z wykorzystaniem przez osobę prześladującą takich środków jak wysyłanie bardzo dużej ilości SMSów, maili, wiadomości w mediach społecznościowych, jak i portalach randkowych. Gdy przyjrzymy się bliżej artykułowi z kodeksu karnego to widzimy, że samo przestępstwo stalkingu może zostać popełnione na dwa sposoby. Pierwszą formą jest uporczywe nękanie ofiary, choćby setkami wiadomości SMS. Drugą dość szczególną formą przestępstwa stalkingu została przewidziana w § 2 i polega na podszywaniu się bez zgody pod inną osobę. Może ono przybrać postać podszywania się pod inną osobę za pomocą swoistych fake kont mailowych, stron internetowych, czy na portalach społecznościowych w celu wyrządzenia szkody lub krzywdy konkretnej osobie.

Sam stalking definiuje się jako fizyczne lub wirtualne zbliżanie się do osoby prześladowanej, natrętnym komunikowaniu się z nią wbrew jej woli, formułowanie gróźb, składanie niepożądanych propozycji, deklaracji, często także nachodzeniu rodziny i bliskich. Zwróćmy uwagę, że to przestępstwo nie musi dotyczyć konkretnej osoby bezpośrednio, ale pośrednio ofiarami mogą padać osoby trzecie. Bardzo często elementy stalkingu stanowi także podglądanie, śledzenie, długotrwała obserwacja domu czy miejsca pracy.

Przestępstwo stalkingu, dopóki pokrzywdzony nie targnie się na swoje życie, jest ścigane na wniosek. Oznacza to tyle, że dopóki pokrzywdzony nie złoży zawiadomienia na Policji lub Prokuraturze lub w przypadku zawiadomienia przez inną osobę w trakcie przesłuchania nie powie „żądam ścigania i znalezienia sprawców przestępstwa” prokuratura nie wszczyna dochodzenia. Wniosek o ściganie może zostać cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do odczytania aktu oskarżenia na pierwszej rozprawie głównej.

Uporczywe nękanie w sieci

O tym, że dana osoba popełnia przestępstwo stalkingu w postaci uporczywego nękania możemy mówić gdy, jest to zachowanie sprawcy przestępstwa, które charakteryzuje się naprzykrzającymi się czynnościami, których celem jest udręczenie, utrapienie, dokuczenie lub niepokojenie pokrzywdzonego albo jego osoby najbliższej.

Naprzykrzające czynności sprawcy przestępstwa muszą też być uporczywe. Sądy w Polsce wypracowały pewną linię orzeczniczą znamienia uporczywości i tak sprawca musi w sposób długotrwały działając ze świadomością, iż jego zachowanie narusza przyjęty porządek prawny lub zasady współżycia społecznego nękać ofiarę. Niestety pojedyncze wiadomości SMS czy komentarze pod zdjęciami nie będą jeszcze interpretowane jako uporczywe zachowanie ze strony sprawcy przestępstwa. Uporczywość będzie więc polegała na wielokrotnych powtarzających się czynnościach przez długotrwały okres, pomimo próśb pokrzywdzonego o zaprzestanie takiego zachowania

Ostatnim znamieniem przestępstwa jest „uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotne naruszenia prywatności”. To znamię jest o tyle ciekawe, że dysponujemy w tym wypadku wyborem polegającym na tym, że ofiara obiektywnie nie musi poczuć zagrożenia, poniżenia, udręczenia, ale sprawca przestępstwa może naruszyć jej prywatność, albo na odwrót nie dojdzie do naruszenia prywatności, ale charakter działań wywoła w psychice ofiary uzasadnione obawy o bezpieczeństwo swoje jak i jej bliskich, jaki i udręczenia lub poniżenia. Obie kategorie są jednocześnie w dużym stopniu subiektywne – między poszczególnymi osobami mogą istnieć bardzo duże różnice dotyczące tego, co wzbudzi w nich strach, różnie także określamy granice naszej prywatności. Należy jednak zwrócić uwagę, iż występuje tutaj pewien element obiektywizujący w postaci „uzasadnienia okolicznościami” przywoływanego uczucia zagrożenia, udręczenia lub poniżenia, a także istotnego naruszenia prywatności, a nie jakiegokolwiek.

Na koniec warto skupić się nad nowymi elementami znamion przestępstwa. Poniżenie oznacza zachowanie polegające na obrażeniu godności innej osoby, umniejszanie jej wartości, przedstawienie w złym świetle wobec innych, upokorzenie jej lub w inny sposób okazanie jej lekceważenia albo braku szacunku. Udręczenie natomiast obejmuje zachowania polegające na dokuczaniu, przysparzaniu cierpień w szczególności psychicznych, takim umęczeniu, że ofiara żyje w poczuciu dyskomfortu psychicznego lub fizycznego, który determinuje jej funkcjonowanie.

Podszywanie się pod inną osobę w sieci

W przypadku przestępstwa polegającego na podszywaniu się pod inną osobę będzie ono przyjmowało postać przejęcia czyjejś tożsamości bez zgody tej osoby, ale rozumianej jako osoby ludzkiej, a nie np. stowarzyszenia, fundacji, instytucji itp. Należy także podkreślić, że podszywać można się jedynie pod osobę żyjącą, a w związku z czym posługiwanie się profilem np. Adam Mickiewicz nie będzie stanowiło przestępstwa.

Podszywanie się pod inną osobę obejmuje wykorzystanie wizerunku, danych osobowych lub innych danych identyfikowanych publicznie. Sprawca przestępstwa musi posługiwać się wizerunkiem umożliwiającym identyfikacje pokrzywdzonego. Może ono obejmować wykorzystanie numeru identyfikacyjnego np. PESEL lub innego umożliwiającego w bezpośredni lub pośredni sposób identyfikację pokrzywdzonego. Co ciekawe mogą to być również inne dane umożliwiające identyfikację konkretnej osoby jak np. stan cywilny, operacje finansowe, uczestniczenie w życiu kulturalnym, podróżach. Należy mieć na uwadze, że część tych danych od razu umożliwi identyfikacje osoby, a inne z kolei dopiero w połączeniu z innymi informacjami.

Działanie sprawcy przestępstwa tym wypadku może mieć charakter majątkowy obejmujący zarówno utracone korzyści jakie mógł osiągnąć pokrzywdzony, którego dobre imię w wyniku przestępstwa zostało zszargane, ale także rzeczywisty uszczerbek majątkowy jaki poniósł pokrzywdzony w wyniku działań sprawcy przestępstwa. Przestępstwo to może mieć również charakter niemajątkowych związany chociażby z utratą czci. Sam sprawca nie musi tej korzyści osiągnąć wystarczy tylko to że pokrzywdzony ucierpiał w wyniku przestępstwa. W orzecznictwie wskazuje się też na to, że u sprawcy musi powstać zamiar wyrządzenia takiej szkody lub krzywdy.

Kara za popełnienie przestępstwa

Ustawodawca najsurowszą karę przewiduje dla sprawcy przestępstwa, który swoim zachowaniem spowoduje targnięcie się pokrzywdzonego się na własne życie to wymiar kary wyniesie od 2 lat do 12 lat pozbawienia wolności. W takim wypadku sprawca przestępstwa nie będzie miał możliwości chociażby zawieszenia wykonania kary czy skorzystania z dozoru elektronicznego. Pomiędzy targnięciem się na życie pokrzywdzonego a stalkingiem musi wynikać tzw. związek przyczynowo-skutkowy. Fakt ten jest o tyle istotny, że jeśli pokrzywdzony w wyniku próby samobójczej umrze, ciężko będzie wykazać z jakiego powodu do tego doszło i czy na jego decyzję miał wpływ stalking. Jednocześnie u samego sprawcy przestępstwa należy ustalić, czy przynajmniej podejmując swoje działania mógł przewidzieć, że pokrzywdzony będzie chciał odebrać sobie życie.

W przypadku, gdy pokrzywdzony nie podjął próby samobójczej wymiar kary dla sprawcy przestępstwa wyniesie od 6 miesięcy do 8 lat.

Statystyki przestępstwa

W rekordowym 2019 r. za uporczywe nękanie skazano 1 452, za podszywanie się 105 osób a jeśli w wyniku popełnienia, któregokolwiek z wcześniej wymienionych przestępstw ofiara straciła życie 2 osoby. 218 osób za stalking udało się do zakładu karnego, a 380 skazanym zawieszono karę.

Dane, którymi się posłużyłem, pochodzą z Ministerstwa Sprawiedliwości. Od 2015 r. liczba popełnionych przestępstw przekracza 1000, a w latach 2018-2020 r. oscyluje w granicach 1500. Dane te pokazują jednocześnie, że przestępstwem stalkingu nie są zagrożone gwiazdy, czy najbardziej znane osoby, ale mogą one dotknąć każdego z nas.

Stan prawny aktualny na:

24.01.2024 r.

Materiały źródłowe:
1. Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 17);

2. Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 37);

3. Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r tj. z dnia 16 listopada 2022 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 127 z późn. zm.);

4. A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024;

5. R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023;

6. B. Gadecki (red.), Kodeks karny. Art. 1–316. Komentarz, Warszawa 2023;

7. Skazania prawomocne – z oskarżenia publicznego – stalking art. 190a kk w latach 2011-2020 (dostęp 29.12.2023) : https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/).